Σύµφωνα µε τα επίσηµα στοιχεία της Eurostat, η χώρα µας καταλαµβάνει την 4η θέση στην Ευρώπη στον κλάδο της προβατοτροφίας. Το ζωικό κεφάλαιο αγγίζει τα 8,0 εκατ. πρόβατα, ενώ η παραγωγή πρόβειου γάλακτος περίπου τους 530.000 τόνους. Όσον αφορά την κάλυψη των αναγκών της εγχώριας αγοράς σε πρόβειο κρέας, ξεπερνάει το 80% (σ.σ. µε τάσεις µείωσης) και µόνο ένα µικρό ποσοστό εξάγεται σε ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Ιταλία και η Γερµανία. Σύµφωνα µε στοιχεία του Παγκόσµιου Oργανισµού Τροφίµων και Γεωργίας (FAO), η Κίνα ηγείται στην παραγωγή πρόβειου κρέατος, µε ποσοστό 24%. Ακολουθούν η Αυστραλία και η Νέα Ζηλανδία µε ποσοστά 8% και 5% αντίστοιχα. Στην 6η θέση παγκοσµίως και 1η σε ευρωπαϊκό έδαφος βρίσκεται η Μεγάλη Βρετανία µε ποσοστό 3% της παγκόσµιας παραγωγής πρόβειου κρέατος και 23 εκατ. ζώα. Ακολουθούν η Ισπανία µε περίπου 16,5 εκατ. πρόβατα, η Ρουµανία µε 10 εκατ., η Ελλάδα µε 8 εκατ. και η Ιταλία µε 7 εκατ. ζώα.
Ο ζωικός πληθυσµός της χώρας µας (ασχολούνται περίπου 84.000 κτηνοτρόφοι),έχει τη δυνατότητα να παράγει περίπου 530.000 τόνους γάλα (από το οποίο παράγονται 95.000 τόνοι φέτα,10.000 τόνοι λοιπά τυριά και 10.000 τόνοι παραδοσιακό γιαούρτι), ενώ ετησίως σφάζονται περίπου 3 εκατ. αρνιά. Σημαντική μείωση όμως σημειώθηκε τα τελευταία χρόνια και αυτό οφείλεται σε τρείς λόγους: Ο πρώτος λόγος είναι πως κάποιοι µεγάλοι σε ηλικία κτηνοτρόφοι πλέον τα παρατάνε,ο δεύτερος ότι πολλόι προβατοτρόφοι δεν µπορούν να αντεπεξέλθουν µε την τρέχουσα τιµή του γάλακτος(0,90 λεπτά/κιλό κατά μ.ο.) και τρίτος το κόστος παραγωγής με το 25% του συνολικού κόστους στην εκτροφή προβάτων να είναι η ενέργεια (ρεύµα, πετρέλαιο).Χαρακτηριστικό παράδειγµα αποτελεί το γεγονός πως πριν από 5-6 χρόνια το µεν πετρέλαιο ήταν 50% κάτω από ό,τι σήµερα, ενώ η τιµή του ρεύµατος έχει τριπλασιαστεί.Συνυπολογίζοντας και τα έξοδα των ζωοτροφών,οι τιμές των οποίων έχουνε αυξηθεί τα τελευταία 10 χρόνια, το κόστος εκτροφής ανά ζώο είναι υψηλό και κυµαίνεται από 170 έως 280 ευρώ τον χρόνο.
Η προβατοτροφία στη χώρα μας βασίζεται παραδοσιακά στις εκτατικές και ημιεκτατικές εκμεταλλεύσεις. Η ιδιαίτερη χλωρίδα των βοσκοτόπων της Ελλάδας είναι αυτή που κάνει τα γαλακτοκομικά προϊόντα να έχουν υψηλή προστιθέμενη αξία. Οι χρησιμοποιούμενες, όμως, πεδινές, ημιορεινές και ορεινές βοσκήσιμες εκτάσεις χαρακτηρίζονται από μικρή παραγωγικότητα και σύντομη βλαστική περίοδο (3 έως 4 μήνες στα πεδινά και 4 έως 5 μήνες στα ορεινά) ενώ στις περισσότερες βοσκήσιμες εκτάσεις της χώρας μας σήμερα δεν εφαρμόζεται κανένα σύστημα διαχείρισης, κυρίως επειδή το 80% αυτών είναι κοινοτικές ή κρατικές, με αποτέλεσμα στην πλειοψηφία τους να είναι υποβαθμισμένες.
Η διατροφή αποτελεί βασικό στοιχείο της εκτροφής όλων των παραγωγικών ζώων αφού επηρεάζει άμεσα τις αποδόσεις και την υγεία τους,ειδικότερα των προβάτων αποτελεί ίσως το πλέον πολύπλοκο και δύσκολο κομμάτι της διαχείρισης ενός κοπαδιού και αυτό γιατί αντιπροσωπεύει το 50-60 % περίπου των δαπανών μίας κτηνοτροφικής εκμετάλλευσης και αποτελεί τον θεμέλιο λίθο της υγείας των ζώων της εκτροφής.
Η διατροφή των ζώων απαιτείται να είναι:
- ισορροπημένη ως προς τα θρεπτικά συστατικά που περιέχει
- προσαρμοσμένη στις πεπτικές και μεταβολικές ανάγκες του ζώου ανάλογα με την παραγωγική φάση που βρίσκεται το κοπάδι
- ασφαλής για την υγεία των ζώων και παραγόμενων προϊόντων, καθαρή και ελκυστική
Οι ζωοτροφές γενικά διακρίνονται σε χονδροειδείς και συμπυκνωμένες και τα κύρια χαρακτηριστικά της κάθε κατηγορίας είναι:
| Χονδροειδείς Ζωοτροφές | Συμπυκνωμένες Ζωοτροφές |
| Υψηλό ποσοστό κυτταρινών Μεγάλος όγκος Χαμηλή πεπτικότητα Φτωχές σε πεπτή ενέργεια Χαμηλή πυκνότητα |
Φτωχές σε κυτταρίνες Μικρός όγκος Υψηλή πεπτικότητα Πλούσιες σε πεπτή ενέργεια Υψηλή πυκνότητα |
Η ορθή διατροφή των προβάτων στηρίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό στην εμπειρία του κάθε κτηνοτρόφου,που πρέπει απαραίτητα να ξέρει πολύ καλά τα ζώα που έχει και τις δυνατότητες παραγωγής τους,αλλά και να συνυπολογίζει τους εξής παράγοντες:
- Την μορφή, τον τύπο και τον τρόπο χορήγησης του σιτηρεσίου
- Την ποιότητα των χονδροειδών ζωοτροφών
- Την αναλογία συμπυκνωμένες/χονδροειδείς ζωοτροφές στο σιτηρέσιο
- Την περιεκτικότητα του σιτηρεσίου σε πρωτεΐνες
- Την ηλικία των ζώων
- Το φυσιολογικό στάδιο στο οποίο βρίσκεται
- Την διαθεσιμότητα, την ποιότητα και την επαρκή κατανάλωση νερού
Οι Χονδροειδείς ζωοτροφές περιλαμβάνουνε τις βοσκές,τους λοιμώνες,τα σανά και τα ενσιρώματα. Αποτελούνε την βάση της διατροφής όλων των μηρυκαστικών διότι εκτός από τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά(ενέργεια,πρωτείνη)παρέχουνε στα ζώα τις απολύτως απαραίτητες για την λειτουργία της πέψης,τις κυτταρίνες. Χωρίς κυτταρίνες είναι αδύνατη η ομαλή ανάπτυξη και λειτουργία της μικροβιακής χλωρίδας της μεγάλης κοιλίας.Η υπερβολική τους όμως χορήγηση μπορεί να επιφέρει μείωση της παραγωγής,μείωση της πεπτικότητας και ταυτόχρονη αποβολή των επιπλέον κυτταρινών μέσω των κοπράνων.Επομένως η ποσότητα και η ποιότητα των κυτταρινών έχουνε καθοριστικό ρόλο στον οργανισμό των ζώων,γι αυτό και η ποιότητα των χονδροειδών τροφών θα πρέπει να είναι πολύ προσεκτική.
Οι Συμπυκνωμένες ζωοτροφές είναι αυτές που στη μονάδα βάρους περιέχουν πολλά θρεπτικά συστατικά πεπτή ενέργεια και πρωτείνη. Τέτοιες είναι οι δημητριακοί καρποί (καλαμπόκι, κριθάρι, στάρι, βρώμη,), οι σπόροι ψυχανθών (βίκος, μπιζέλια, λούπινα κ.λ.π) και τα υποπροϊόντα των γεωργικών βιομηχανιών (πίτυρα, άλευρα, βαμβακόπιττα,σογιάλευρο κ.λ.π)
Οι ζωοτροφές, οι οποίες πρόκειται να χρησιμοποιηθούν στα σιτηρέσια, εξετάζονται ως προς την καταλληλότητα για το είδος του ζώου και την παραγωγική του κατεύθυνση, αλλά και ως προς την ελκυστικότητα και την επίδραση τους στην υγεία του ζώου καθώς και την ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων. Η χημική σύσταση των ζωοτροφών προσδιορίζεται με χημική ανάλυση κατόπιν επιμελούς δειγματοληψίας. Τα σιτηρέσια που χορηγούνται θα πρέπει να καλύπτουν τις ανάγκες των ζώων σε ενέργεια, πρωτεΐνες, βιταμίνες και ανόργανες ουσίες. Οι ανάγκες αυτές εξαρτώνται από το σωματικό βάρος (ΣΒ) των προβατίνων και ειδικότερα από το φυσιολογικό στάδιο στο οποίο βρίσκονται, π.χ. στάδιο κυοφορίας, στάδιο γαλακτικής περιόδου και επίπεδο γαλακτοπαραγωγής. Επιπλέον, στο σιτηρέσιο θα πρέπει να προστίθενται αλάτι, σόδα, φωσφορικό μονοασβέστιο,φωσφορικό διασβέστιο και μέσω των ισορροπιστών τα απαραίτητα στοιχεία βιταμινών και ιχνοστοιχείων.
Οι κρίσιμες περίοδοι του αναπαραγωγικού και παραγωγικού κύκλου των προβάτων και αιγών που απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή ως προς τη διατροφή, είναι: η περίοδος των οχειών, η περίοδος της εγκυμοσύνης (τελευταίος μήνας) και η εναρκτήρια φάση της γαλακτοπαραγωγής.
Ξηρά Περίοδος
Η διατροφή των προβάτων κατά την ξηρά περίοδο στηρίζεται κυρίως στη βοσκή των.Κατά τη θερινή όμως εποχή όπου γενικότερα στη χώρα μας επικρατεί ανομβρία και υψηλές θερμοκρασίες,η βοσκή είναι περιορισμένη με συνέπεια τα αιγοπρόβατα κατά κανόνα να μην ικανοποιούν τις βασικές θρεπτικές τους ανάγκες. Οι προβατίνες, έως τον τέταρτο μήνα της εγκυμοσύνης, χρειάζονται περίπου 4 φορές περισσότερο νερό από ότι πριν από την εγκυμοσύνη. Το 70% της ανάπτυξης των αγέννητων αρνιών συντελείται σε αυτή την περίοδο, είναι αυξημένες οι ανάγκες σε θερμίδες και ενέργεια ώστε να ενισχυθεί η ανάπτυξη. Σε περίπτωση που τα έγκυα αιγοπρόβατα είναι παχιά, στόχος πρέπει να είναι το αδυνάτισμα τους με τον περιορισμό των ποσοτήτων τροφής(καλαμπόκι,σιτάρι) που τους χορηγούνται, έτσι ώστε να χαθεί το λίπος που βρίσκεται στο χώρο του στομάχου και να δημιουργηθεί χώρος για την ανάπτυξη των εμβρύων.Αξίζει να τονιστεί ότι η τοξαιμία της εγκυμοσύνης δημιουργείται όταν τα ζώα είναι παχιά και έχουν επιπλέον λίπη γύρω από τους νεφρούς και κάτω από τη ράχη.Τον κρίσιμο τελευταίο μήνα της κύησης, το έμβρυο γίνεται τόσο μεγάλο που καταλαμβάνει τον περισσότερο χώρο από εκείνον που καταλάμβανε ο προστόμαχος.Για τον λόγο αυτό απαιτείται τροφή πλούσια σε πρωτεΐνες και με μικρό όγκο(κόκκους) καθώς οι προβατίνες δυσκολεύονται να χωνέψουν αρκετή τροφή ώστε να συντηρήσουν τόσο τον εαυτό τους, όσο και το έμβρυο.Αν δεν λαμβάνονται αρκετές πρωτεΐνες και ενέργεια, χρησιμοποιούν υπερβολικές ποσότητες αποθηκευμένου λίπους, πράγμα που μπορεί να προκαλέσει τοξαιμία.
Γαλακτοπαραγωγή
Η εναρκτήρια φάση της γαλακτοπαραγωγής των αιγοπροβάτων συνήθως συμπίπτει χρονικά με την χειμερινή περίοδο.Είναι η πιο κρίσιμη από πλευράς διατροφής,καθώς μπαίνουνε οι θεμέλιες βάσεις της ετήσιας παραγωγής γάλακτος.Κατά την περίοδο αυτή τα ζώα έχουν επιπρόσθετες ανάγκες κυρίως σε ενέργεια και πρωτεΐνη για να επιτευχτεί υψηλή παραγωγή γάλακτος. Στόχος της διατροφής, που τώρα πρέπει να είναι πιο επιθετική,είναι να βοηθήσει το ανέβασμα της γαλακτοπαραγωγής που αυτή τη περίοδο αυξάνεται ραγδαία.
Η υψηλότερη γαλακτοπαραγωγή συνήθως παρατηρείται από την 4η-5η εβδομάδα μετά τον τοκετό και στη συνέχεια σταθεροποιείται για τους επόμενους 3 μήνες.Στη συγκεκριμένη περίοδο, πολλοί παραγωγοί κάνουν το λάθος να ξεχνούν ότι το γάλα που καταναλώνουν τα νεογέννητα πρέπει να συμπεριλαμβάνεται στο παραγόμενο προϊόν της προβατίνας, συνεπώς θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη για τον υπολογισμό των αναγκών παραγωγής. Επίσης, κάποιοι παραγωγοί πιστεύουν πως ίσως είναι καλύτερο να ξεκινήσουν το βελτιωμένο σιτηρέσιο μετά την απομάκρυνση των νεογέννητων, δηλαδή μετά τον απογαλακτισμό. Ωστόσο, μια τέτοια τακτική οδηγεί σε μειωμένη γαλακτοπαραγωγή, καθώς μειώνονται κατά πολύ τα αποθέματα της προβατίνας και στη συνέχεια το ύψος της γαλακτοπαραγωγής δεν μπορεί να ανέβει εύκολα.Γενικά, την περίοδο αυτή θα πρέπει να χορηγείται το καλύτερης ποιότητας μίγμα γαλακτοπαραγωγής και παράλληλα οι καλύτερες Χονδροειδείς Ζωοτροφές, ούτως ώστε να καλύπτονται όσο γίνεται καλύτερα οι διατροφικές ανάγκες της προβατίνας για τη συντήρησή της, αλλά και τη γαλακτοπαραγωγή.
Από τον παρακάτω πίνακα μπορείτε να δείτε αναλυτικά την ημερήσια αναγκαία ποσότητα σύνθετης ζωοτροφής (μίγμα) που συνιστάται να δίνεται στα ζώα, ανάλογα με το βάρος τους και την απόδοσή τους σε γάλα.
| Παραγωγή γάλακτος | 0.5Kg | 1.0Kg | 1.5Kg | 2.0Kg | 2.5Kg | 3.0Kg |
| Βάρος ζώου | Τροφή | Τροφή | Τροφή | Τροφή | Τροφή | Τροφή |
| 40 kg | 610 g | 780 g | 945 g | 1110 g | 1275 g | 1445 g |
| 50 kg | 665 g | 835 g | 1000 g | 1165 g | 1335 g | 1500 g |
| 60 kg | 725 g | 890 g | 1055 g | 1225 g | 1390 g | 1555 g |
| 70 kg | 760 g | 930 g | 1095 g | 1260 g | 1430 g | 1595 g |
| 80 kg | 810 g | 980 g | 1145 g | 1310 g | 1480 g | 1645 g |
Επιμέλεια: “Διατροφή Αγροτικών Ζώων”, Γ. Ζέρβα-Π. Καλαϊσκάκη-Κ. Φεγγερού, Εργαστήριο Διατροφής Ζώων, Τμήμα Ζωϊκής Παραγωγής, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών